عدم انبارش صحیح و نگهداری طولانی مدت مهم ترین عامل فساد و هدر رفت مواد غذایی و محصولات کشاورزی می­ باشد، تا جایی که در انبارش طولانی مدت گاهی ماهیت اصلی محصول از دست رفته و به عنوان یک زباله دور ریز تلقی می شود. به علاوه میزان هدر رفت مواد غذایی در ایران و در سایر کشورهای جهان رقم قابل توجهی می ­باشد، بطوریکه انبارش صحیح این مواد و جلوگیری از تخریب و فساد آن­ها، امکان حل مشکل گرسنگی در جهان را فراهم خواهد نمود و همچنین از هدر رفت سرمایه و مواد اولیه مورد نیاز برای تولید آن­ها نظیر هزاران تن آب به ازای تولید هر تن از مواد غذایی، جلوگیری خواهد نمود. در این میان پرتودهی مواد غذایی که نوعی فرآیند سرد براي سالم سازي مواد غذایی محسوب می­ شود، بر اساس اتفاق نظر اعضاي سازمان غذا و کشاورزي و مجمع غذایی کدکس، سازمان بهداشت جهانی در سال 1983 به عنوان فن آوري سالم و موثر جهت نگهداري و انبارش غذا پذیرفته شد.

پرتودهی فرایندی است که مواد غذایی در سطوح کنترل شده­ ای در معرض تابش یونیزه کننده (ذرات بتا، اشعه گاما، اشعه ایکس) به منظور کشتن باکتری ­های بیماری­ زا، انگل­ ها، قارچ­ ها و حشرات­، افزایش زمان ماندگاری از طریق حذف میکروارگانیسم ­های عامل فساد قرار می ­گیرند. فرایند پرتودهی اغلب پاستوریزاسیون سرد نامیده می ­شود. هنگامی که مواد غذایی تحت تابش اشعه قرار بگیرند مقداری از اتم­ های آن که در مسیر تابش قرار گرفته، یونیزه شده و این امر بدون بر جای گذاشتن هیچ ­گونه اثر مخربی بر مواد غذایی، باعث نابودی باکتری ­ها و دیگر موجودات زنده میکروسکوپی می ­گردد.

مزایای پرتودهی مواد غذایی

 عدم تغییر در طعم، رنگ و رایحه محصولات پس از پرتودهی

• کنترل و نابودی حشرات و آفات محصولات کشاورزی
• توقف جوانه زنی محصولات کشاورزی (مثل سیب زمینی و پیاز)
• به تاخیر انداختن زمان رسیدن میوه جات (موز، کیوی)
• از بین بردن بخش اعظم میکروارگانیسم­ ها و عوامل بیماری­ زای موجود در محصول
• قابلیت استفاده از محصولات بلافاصله بعد از پرتودهی
• امکان استفاده برای هر دونوع از محصولات تازه و منجمد
• عدم ایجادرادیواکتیویته در کالاها و محصولات پرتودهی شده
• امکان سترون­ سازی کالاها و مواد با بسته بندی
• عدم ایجاد پسماند بعد از عملیات پرتودهی (برخلاف اتیلن اکساید)
• عدم افزایش دمای مواد درهنگام پرتودهی

عدم تأثیرگذاری شرایط محیطی (گرما، فشار و…) بر کارایی پرتودهی

در ادامه به بررسی اصلی­ ترین روش­های سترون­ سازی و مقایسه مزایا و معایب آن­ها می­ پردازیم:

جدول1: انواع روش­های سترون­سازی محصولات، به همراه مقایسه مزایا و معایب هرکدام از آن­ها